اولین نشست مدیریت پسماندهای پلاستیکی در کمیسیون توسعه پایدار اتاق ایران: «در ایران سالانه ۴ میلیون تن پسماند پلاستیکی تولید می‌شود»
موضوع نشست کمیسیون استاندارد، محیط‌زیست، توسعه پایدار و آب اتاق ایران ظرفیت‌سازی برای اقتصاد چرخشی در مدیریت پسماندهای پلاستیکی بود و گزارشی مرتبط با این موضوع از سوی ابوعلی گلزاری، استاد دانشگاه تهران ارائه کرد.
در بخشی از این گزارش عنوان شد: پلاستیک یکی از پرمصرف‌ترین مواد در جهان است که کاربردهای مختلفی از بسته‌بندی گرفته تا ساخت‌وساز و الکترونیک دارد. بااین‌حال، تولید پلاستیک چالش‌های محیط‌زیستی و اجتماعی مهمی مانند انتشار گازهای گلخانه‌ای، تولید پسماند و آلودگی دریایی را نیز به همراه دارد. در سال ۱۹۵۰ در جهان فقط ۲ میلیون تن در سال پلاستیک تولید می‌شد. از آن زمان تاکنون، تولید سالانه حدود ۱۸۴ برابر افزایش یافته و به ۳۶۸ میلیون تن در سال ۲۰۱۹ رسیده است که ۶۲ درصد آن در آسیا، ۱۸ درصد در اروپا، ۱۱ درصد در آمریکای شمالی، ۶ درصد در خاورمیانه و آفریقا و ۳ درصد در آمریکای جنوبی تولید شده است. تا سال،۲۰۱۹ جهان ۹٫۵ میلیارد تن پلاستیک تولید کرده بود که بیش از یک تن پلاستیک برای هر فرد زنده امروزی است.
گلزاری گفت: پلاستیک‌های PET، HDPE، PVC، LDPE، PP و PS، معادل ۸۶ درصد از کل تولید پلاستیک را به خود اختصاص داده‌اند بر اساس آمار موجود ظرفیت تولید انواع پلاستیک در ایران در سال، ۱۳۸۹ معادل ۵٫۰۵۷ میلیون تن بوده است. بر این اساس ایران حدود ۱٫۹ درصد از کل ظرفیت تولید پلاستیک جهان را در این سال به خود اختصاص داده است؛ در حالی که میزان ظرفیت تولید انواع پلاستیک در ایران در سال ۱۳۹۷ به ۷٫۲۶۴ میلیون تن رسیده است که حدود ۲ درصد ز کل ظرفیت تولید پلاستیک جهان را در این سال بوده است. عمده‌ترین بخش‌هایی که در ایران از مواد پلاستیکی استفاده می‌کنند، بسته‌بندی، ساختمان، کشاورزی، خودروسازی، نساجی و لوازم‌خانگی است.
او تصریح کرد: تولید پسماند پلاستیکی یک چالش بزرگ محیط‌زیستی است که کل جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. طبق گزارش‌ها، پلاستیک‌ها با مجموع ۳۵۳ میلیون تن، حدود ۱۷ درصد از تولید پسماندهای جامد شهری در جهان را در سال ۲۰۱۹ به خود اختصاص دادند. این حجم از پسماند پلاستیکی تولید شده در انتها وارد فرایندهای بازیافت، زباله‌سوز و دفن شده‌اند که سهم هر یک به ترتیب ۹، ۱۹ و ۴۹ درصد بوده است و باقی‌مانده آن ۲۲ درصد به‌صورت نامناسب مدیریت‌شده‌اند.
در ادامه این گزارش عنوان شد: یکی از راهکارهایی که عمدتاً ارائه می‌شود جایگزین کردن پلاستیک با سایر مواد است؛ بر اساس پژوهش‌ها بر روی مقایسه ردپای محیط‌زیستی کیسه‌های پلاستیکی با کیسه‌های کاغذی و پارچه‌ای بدون در نظر گرفتن آثار ناشی از رها شدن پسماند آن در طبیعت، ردپای محیط‌زیستی کیسه‌های پلاستیکی معمولی از جنس پلی‌اتیلن چگالی پایین از تمامی انواع دیگر کیسه‌ها به‌مراتب پایین‌تر است.
گلزاری ادامه داد: ردپای کیسه‌های از جنس کاغذ ۴۲ برابر، کیسه‌های از جنس پارچه با منشأ کشاورزی صنعتی بیش از ۷ هزار برابر و کیسه‌های از جنس پارچه با منشأ کشاورزی ارگانیک ۲۰ هزار برابر کیسه‌ها از جنس LDPE است. به‌عبارت‌دیگر، برای برابر شدن ردپای محیط‌زیستی یک کیسهٔ کاغذی یا پارچه‌ای صنعتی با یک کیسه‌ی پلاستیک از جنس LDPE، کیسه‌ی کاغذی باید حداقل ۴۲ بار و کیسه‌ی پارچه‌ای باید بیش از ۷ هزار بار استفاده شود.
همچنین ردپای کربن یک کیسه پلاستیکی ۱٫۵۷ کیلوگرم معادل ۲CO است که این رقم در صورت یک‌بار استفاده مجدد به ۱٫۴ و در صورت ۴ بار استفاده مجدد به ۱٫۳۸ می‌رسد. این در حالی است که کیسه پارچه‌ای برای رسیدن به ردپای کربن ۱٫۵۷ کیلوگرم معادل ۲CO باید ۱۷۱ بار استفاده شود.
این استاد دانشگاه افزود: در مقایسه میان کیسه کاغذی و پلاستیکی مشخص می‌شود که بدون در نظر گرفتن رهاسازی کیسه‌ها در محیط (زباله سازی)، تولید ۱۵۰۰ کیسه پلاستیکی نیاز به مصرف ۱۴٫۹ کیلوگرم سوخت فسیلی دارد، حال‌آنکه این رقم برای تولید ۱۰۰۰ کیسه کاغذی، ۲۳٫۲ کیلوگرم است.
او تصریح کرد: در صورت مدیریت بهره‌ور پسماندهای پلاستیکی، به‌نوعی که سبب تفکیک آن‌ها از مبدا شده و به‌طور کامل جمع‌آوری گردد و به محیط سرایت نکند، ردپای محیط‌زیستی محصولات پلاستیکی به‌طور قابل ملاحظه‌ای کمتر از گزینه‌های جایگزین آن‌هاست و فشار کمتری به اقلیم وارد می‌آورد.
بر اساس مطالعه‌ی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، پیش‌بینی می‌شود تولید پسماندهای پلاستیکی در سراسر جهان از ۳۵۳ میلیون تن در سال ۲۰۱۹ به ۱۰۱۴ میلیون تن در سال ۲۰۶۰ افزایش یابد.
در بخش دیگر این گزارش آمده است: این گزارش پیش‌بینی می‌کند که کاربردهای کوتاه‌مدت پلاستیک مانند بسته‌بندی، محصولات مصرفی و منسوجات علیرغم کاهش حجم، همچنان بر جریان پسماندهای پلاستیکی که تقریباً دوسوم کل آن را در سال ۲۰۶۰ تشکیل می‌دهند، تسلط داشته باشند (پیش‌بینی می‌شود سهم آن‌ها از ۶۳ درصد در سال ۲۰۱۹ به ۵۹ درصد در سال ۲۰۶۰ کاهش یابد). پسماندهای پلاستیکی ناشی از کاربردهای ساخت‌وساز و حمل‌ونقل نیز به‌ویژه با توجه به توسعه سریع اقتصادی در بسیاری از اقتصادهای درحال‌توسعه و نوظهور، نقش مهمی در این زمینه دارند.
پیش‌بینی می‌شود که اقتصادهای نوظهور در آسیا و به‌ویژه در جنوب صحرای آفریقا شاهد سریع‌ترین نرخ رشد در تولید پسماندهای پلاستیکی باشند. علیرغم بهبود زیرساخت‌های مدیریت پسماند و جمع‌آوری پسماند، پیش‌بینی می‌شود که میزان پسماندهایی که از طریق بازیافت، دفن پسماند یا سوزاندن مدیریت نمی‌شوند در حجم مطلق از ۷۹ میلیون تن در سال ۲۰۱۹ به ۱۵۳ میلیون تن در سال ۲۰۶۰ افزایش یابد.
گلزاری درباره وضعیت پسماند پلاستیک در ایران هم گفت: درمجموع ایران سالانه حدود ۴ میلیون تن پسماند پلاستیکی تولید می‌کند که حدود ۵۰۰ هزار تن از آن، پسماند کیسه پلاستیکی است. فقط بخش کوچکی (کمتر از ۱۰ درصد) از پسماند پلاستیکی، جداسازی و بازیافت می‌شود و بقیه مدفون یا سوزانده می‌شوند. این میزان از پسماند پلاستیکی معادل سرانه‌ی تولید ۱۴۰ گرم در روز است.
بر این اساس، ایران، هفدهمین امین کشور جهان از منظر حجم پسماند پلاستیکی تولیدی و از منظر سرانه تولید در رده ۹۸ قرار دارد. در سال ۲۰۱۹ حدود ۴۹۶ هزار تن پسماند پلاستیکی در ایران سوء مدیریت شدند که خسارت این عدم مدیریت صحیح پسماندهای پلاستیکی در ایران سالانه سه هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود.
همچنین با فرض مدیریت اصولی پسماند میزان ارزش پسماندهای پلاستیکی ۲ میلیارد دلار خواهد بود. در شرایط کنونی، ارزش سه قلم پت و پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن، ۲۳ هزار میلیارد تومان هست.
در ادامه حاضران در نشست گفتند: آیا در دنیا الگویی برای جمع‌آوری درست زباله‌ها و پسماندها وجود دارد؟ باید شیوه جمع‌آوری پسماند مرتبط به غیر پلیمری و آنچه مربوط به پلیمرهاست، جدا باشد؛ باید نظر حوزه‌های تخصصی را پرسید. درباره میکرو پلاستیک و میکرو پارتیکالها را باید با نظر متخصص‌ها بررسی کرد. مثلاً شیوه نادرست مصرف ظروف آب‌معدنی با جلوی گرما گذاشتن و داخل فریزر گذاشتن مسائلی را برای مصرف‌کننده پیش می‌آورد که باید فرد خود درباره آن احساس مسئولیت کند.
همچنین عنوان شد: کشورهای مختلف درباره ضایعات یا پسماندهای پلاستیکی چه شیوه‌ای را در نظر می‌گیرند؟ با مطالعه مقایسه‌ای و تطبیقی می‌توانیم شیوه‌های رفتاری کم‌هزینه برای محیط‌زیست و سلامت را انتخاب کنیم.
در ادامه پیشنهاد شد: روی قوانین و مقررات کار جدی انجام شود و اینکه چرا باید این‌همه پلاستیک استفاده می‌کنیم؟ اما نتیجه این نیست که کیسه‌های پارچه‌ای برای محیط‌زیست نفع دارد و کیسه‌های پلاستیکی مضرر است و حالا ثابت‌شده که این فرضیه نادرست است.
در ادامه رضا پدیدار، رئیس کمیسیون استاندارد، محیط‌زیست، توسعه پایدار و آب اتاق ایران هم گفت: برای دستیابی به مدیریت بهینه باید موضوع را به‌صورت جامع بررسی کرد. شکاف‌های ملی در ساختار مدیریت پسماند خود مسئله بسیار مهمی است. باید روندها، حمایت‌ها و همه مکانیزم‌ها را بررسی کرد و به نتیجه جامع‌تری دست یافت.
شهریار عامری، عضو کمیسیون نیز تصریح کرد: مدیریت ملوک‌الطوایفی در حوزه پسماند وجود دارد و هر حوزه به شیوه‌ای متفاوت در حوزه پسماند عمل می‌کنند. از طرفی مافیای پسماند بسیار کارآمدتر از بقیه است. در ایران پسماند پلاستیکی بیشتر از همه بازیافت می‌شود. قبلاً شیشه بازیافت نمی‌شد که از دو سال قبل شیشه هم اقتصادی شده است. آمارهای رسمی در حوزه پسماند کامل نیست.
در ادامه نشست عنوان شد: حوزه پسماند باید در بخش خصوصی بررسی شود. درباره قوانین و مقررات هم باید نگاه بخش خصوصی را پرسید. ما هم می‌توانیم با نگاه بخش خصوصی در تدوین قوانین، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها هماهنگ شویم و از نظرات بخش خصوصی استفاده می‌کنیم.
همچنین تأکید شد که اثربخشی در اجرای سخت‌گیرانه سیاست‌هاست نه سیاست‌های سخت‌گیرانه. باید این پروژه را با پروژه‌های موازی تکمیل کرد تا به مرحله اجرا برسد. از طرفی سهم محیط‌زیست اعتبارات از کل GDP بسیار پایین‌تر است. میلیاردها تومان هزینه پسماند می‌شود ولی همچنان جز مشکلات است و باید از توان بخش خصوصی در مدیریت این حوزه استفاده شود.
توحید صدرنژاد، نایب‌رئیس کمیسیون استاندارد، محیط‌زیست، توسعه پایدار و آب اتاق ایران هم تأکید کرد: هر چیزی که مکانیزم بازار ندارد، حتماً شکست خواهد خورد. باید با توافق ذی‌نفع‌ها در حوزه محیط‌زیست چه‌کار کنیم.
