گفتگوی بنیان‌گذاران اتحادیه با روزنامه شرق: «خروج غیرقانونی فراورده نفتی از ۲ مسیر»
غلامی نجف‌آبادی: «به‌تازگی به دلیل افزایش قیمت دلار، مقداری از روغن‌های کارکرده را با مواد سوختی سنگین مثل مازوت مخلوط می‌کنند و آن را از مرزها قاچاق می‌کنند. چنین ترکیبی بیشتر از مرزهای شرقی کشور به افغانستان و پاکستان که سوخت ندارند، قاچاق می‌شود. در این کشورها سوخت خیلی گران است. برخی موارد هم از مرزهای غربی کشور قاچاق می‌شود؛ اما در غرب کشور قاچاق کمتر است. از طرفی واحدهای زیادی به‌صورت بدون پروانه به وجود آمده و فعالیت زیرزمینی می‌کنند. مثلا در شهر تهران واحدهای بازیافت روغن موتور باید در شعاع صد تا ۱۲۰کیلومتری باشند؛ در‌حالی‌که واحدهای غیرمجاز زیادی در اشتهارد کرج فعالیت می‌کنند که متأسفانه به شهر هم نزدیک هستند. کسی بر اینها نظارت ندارد و سوخت تولیدی در این واحدها استاندارد نیست.»
شجاعی: «اگر در ماه چهار هزار بشکه روغن سوخته جمع می‌کردیم، در اسفند گذشته فقط توانستیم ۴۰ بشکه روغن سوخته جمع کنیم! در استان خراسان رضوی که استان فعالیت ماست، دو تا سه نفر هستند که قیمت روغن سوخته را تعیین می‌کنند. واحدهای تعویض روغنی برای‌شان فرقی نمی‌کند که شما با روغن چه کاری انجام می‌دهید. هرکس به قیمت بالاتر خریداری کند، صاحب روغن کارکرده می‌شود. در خراسان روغن سوخته را می‌گیرند، با گازوئیل مخلوط می‌کنند و به‌عنوان اسلاج، روغن سوخته یا هرچه اسمش را می‌گذارید، رد می‌کنند. در آن سوی مرزها می‌توانند گازوئیل را از داخل چنین محلولی برش بدهند. مشابه کاری که پالایشگاه می‌کند. در ایران گازوئیل ۵۰۰ تومانی داخل روغن سوخته زده می‌شود و آن سوی مرزها که قیمت گازوئیل هشت هزار تومان است، تصفیه انجام می‌شود. تمام بحث ما این است که اگر وانت باری حامل روغن سوخته بود، باید مجوز داشته باشد و پلیس راه باید از راننده سؤال کند که چرا روغن سوخته یا اسلاج راجابه‌جا می‌کند. همچنین روغن‌های سوخته اگر قاچاق نشوند، به گرمسار میرود. این شهر مرکز تخلفات در زمینه تصفیه روغن است. اگرچه آنجا حدود ۱۰ تا ۱۵ واحد تصفیه را در سه تا چهار ماه اخیر پلمب کردند، اما تقلب‌ها آنجا انجام می‌شود و روغن غیر‌استاندارد راهی بازار می‌شود.»
قاچاق روغن موتور به اشکال مختلف چوب لای چرخ صنعت بازیافت این محصول گذاشته است. برای کمبود ماده اولیه این صنعت، سه دلیل شامل فعالیت واحدهای زیرپله‌ای غیرمجاز، قاچاق روغن کارکرده و افزایش صدور مجوز برای واحدهای بازیافت، بدون توجه به ظرفیت مواد اولیه موجود در کشور ذکر می‌شود؛ اما گویا فعالیت کارتل‌هایی در داخل کشور با هدف قاچاق روغن کارکرده به اشکال مختلف به خارج، نقش پررنگی در کمبود مواد اولیه این صنعت بازی می‌کند. قاچاقچیان به شیوه‌های مختلف روغن کارکرده را از کشور خارج می‌کنند. روغن موتور به‌عنوان فراورده‌ای نفتی که بارها قابلیت بازیافت و استفاده دارد، وقتی از مراکز تعویض روغن جمع‌آوری می‌شود؛ یا با سوخت سنگین نظیر مازوت ترکیب شده و عمدتا از مرزهای شرقی و گاهی هم از غرب کشور قاچاق می‌شود تا به‌عنوان سوخت مصرف شود و چرخ صنایع دیگر کشورها را بچرخاند یا با گازوئیل ترکیب شده و با عنوان روغن سوخته (اما بخوانید گازوئیل مرغوب) به خارج صادر می‌شود؛ زیرا قاچاقچیان به‌راحتی با استفاده از یک دستگاه تقطیر، گازوئیل این ترکیب را جدا کرده و هر لیتر گازوئیل ۵۰۰تومانی ایرانی را به قیمت بیش از هشت هزار تومان به فروش می‌رسانند.
کسب‌وکار واحدهای بازیافت روغن کارکرده این روزها به‌دلیل کمبود ماده اولیه با رکود مواجه شده است؛ اما گویا باز هم پای اختلاف قیمت مواد سوختی و افت ارزش ریال در مقابل دلار در میان است. آن‌طور‌که فعالان این صنعت می‌گویند، روغن‌های کارکرده به جای اینکه چرخ این صنعت در داخل را بچرخانند، از طرف گروه‌هایی جمع‌آوری شده و به خارج از کشور قاچاق می‌شوند. این افراد چه انگیزه‌ای از کار خود دارند؟ و اساسا فعالیت آنها چقدر در کمبود ماده اولیه نقش داشته است؟
دلایل کمبود روغن کارکرده در بازار
ولی‌الله غلامی‌نجف‌آبادی، رئیس اتحادیه صنایع بازیافت کشور، در گفت‌وگو با «شرق» سه دلیل برای کمبود روغن کارکرده در بازار ذکر می‌کند که یکی از این دلایل، به قاچاق این فراورده نفتی به خارج از کشور اشاره دارد.
او می‌گوید: در کشور سالانه یک‌میلیون‌و ۲۰۰ هزار تُن روغن مصرف می‌کنیم که این روغن را نمی‌توانیم دور بریزیم؛ زیرا به‌شدت آلاینده است و زمین‌ها را نابود می‌کند؛ بنابراین چنین محصولی باید بازیافت شود. این کار در کل دنیا هم انجام می‌شود.
غلامی نجف‌آبادی می‌گوید: روغن کارکرده علاوه بر ماشین، در موتورهای زمینی مثل چاه آب، موتورهای برق، کشتی‌ها و هر جایی که روغن مصرف می‌کند، تولید می‌شود و تمام این روغن‌ها قابلیت بازیافت دارد.
او اضافه می‌کند: در صنعت بازیافت روغن‌های کارکرده، واحدهایی به وجود آمده‌اند که با تخصص خود این روغن‌ها را پالایش می‌کنند و مثل روغن دست اول آن را به چرخه کاربردی باز‌می‌گردانند؛ اما این صنایع با مشکلی مواجه شده‌اند و به‌تازگی خوراک برای آنها کم شده است.
رئیس اتحادیه صنایع بازیافت کشور درباره دلایل کمبود روغن کارکرده در بازار عنوان می‌کند: یکی از دلایلش این است که وزارت صنعت، معدن و تجارت هر‌جا رسیده، برای چنین واحدهایی پروانه داده است. با اتحادیه ما وارد صحبت نشده است که بر‌اساس توان بازیافت واحدها، به آنها مجوز بدهد و بدون محاسبه خوراک اینها، مجوزهای زیادی داده است. او تأکید می‌کند: یکی از مجموعه‌هایی که مشکل آفریده است، خود وزارت صمت است.
غلامی نجف‌آبادی می‌گوید: به‌تازگی به دلیل افزایش قیمت دلار، مقداری از روغن‌های کارکرده را مخلوط با مواد سوختی سنگین می‌کنند و آن را از مرزها قاچاق می‌کنند.
قاچاقی درآمدزا
رئیس اتحادیه صنایع بازیافت کشور هدف قاچاقچیان از اختلاط روغن موتور کارکرده با سوخت سنگین را درآمدزایی اعلام می‌کند.
به گفته او سوخت سنگین شامل مازوت است. ارزش دلاری یک لیتر سوخت که از کشور خارج می‌شود، باعث می‌شود برای افراد انگیزه ایجاد شود. سوخت در آن سوی مرزها خیلی گران‌تر است و درآمد بیشتری از اینکه روغن موتور در کارخانه بازیافت شود و به چرخه مصرف بازگردد، ایجاد می‌کند. غلامی نجف‌آبادی ادامه می‌دهد: وقتی روغن کارکرده با سوخت سنگین مخلوط می‌شود، به‌صورت سوخت در صنایع آن‌سوی مرزها استفاده می‌شود. چنین ترکیبی بیشتر از مرزهای شرقی کشور به افغانستان و پاکستان که سوخت ندارند، قاچاق می‌شود. در این کشورها سوخت خیلی گران است. برخی موارد هم از مرزهای غربی کشور قاچاق می‌شود؛ اما در غرب کشور قاچاق کمتر است.
خرید روغن سوخته در انحصار ۳ نفر
اگرچه رئیس انجمن بازیافت، قاچاق روغن موتور کارکرده به صورت ترکیب‌شده با سوخت‌های سنگین را مهم‌ترین شیوه متخلفان برای قاچاق اعلام می‌کند؛ اما حسین شجاعی، عضو انجمن بازیافت، در گفت‌وگو با «شرق» به شکل دیگری از قاچاق روغن‌های کارکرده به آن سوی مرزها اشاره می‌کند. به گفته او برآوردهای غیر‌دقیقی از قاچاق روغن موتور به خارج از کشور وجود دارد؛ اما چون آمار در اختیارش نیست، درباره این برآوردها اطلاعاتی ارائه نمی‌دهد.
شجاعی می‌گوید: قاچاق روغن کارکرده به صنعت بازیافت بسیار آسیب زده است و او اگر در ماه چهار هزار بشکه روغن سوخته جمع می‌کرده است، در اسفند گذشته فقط توانسته ۴۰ بشکه روغن سوخته جمع کند. بشکه‌های جمع‌آوری روغن ۲۲۰ لیتر بوده و هر‌کدام ۱۸۵ کیلوگرم وزن دارد.
او درباره دلیل ناکامی واحدهای رسمی برای جمع‌آوری روغن‌های سوخته یادآور می‌شود: در استان خراسان رضوی (منطقه فعالیت او) دو تا سه نفر هستند که قیمت روغن سوخته را تعیین می‌کنند. واحدهای تعویض روغنی برای‌شان فرقی نمی‌کند که شما با روغن چه کاری انجام می‌دهید. هرکس به قیمت بالاتر خریداری کند، صاحب روغن کارکرده می‌شود.
این عضو انجمن بازیافت اضافه می‌کند: از‌آنجا‌که این سه نفر تعیین‌کننده قیمت بازار هستند، همواره قیمت‌های آنها بالاتر از قیمت واحدهای تصفیه است. ما اگر روغن کارکرده را گران‌تر بخریم، دیگر برایمان نمی‌صرفد؛ زیرا باید انرژی مصرف کنیم، هزینه کارگری بدهیم و… تا این روغن‌ها را تصفیه کنیم و دوباره به چرخه مصرف بازگردد؛ ولی کسی که قاچاق می‌کند، می‌تواند به قیمت بالاتر چنین محصولی را خریداری کند.
به گفته او، سه نفری تعیین‌کننده قیمت روغن کارکرده در خراسان رضوی هستند و صدتا وانت دارند که روغن‌ها را از سطح شهر با قیمت‌هایی که آنها تعیین می‌کنند، جمع کرده و به انبار این سه نفر منتقل می‌کنند؛ در‌حالی‌که عوامل این عضو اتحادیه بازیافت که ۳۰ تا ۴۰ وانت آر‌م‌دار و HSE دارند، موفق به خرید محصولات واحدهای تعویض روغن نمی‌شوند.
قاچاق روغن سوخته به صورت مخلوط با گازوئیل
شجاعی می‌گوید: در خراسان روغن سوخته را می‌گیرند، با گازوئیل مخلوط می‌کنند و به‌عنوان اسلاج، روغن سوخته یا هرچه اسمش را می‌گذارید، رد می‌کنند. در آن سوی مرزها می‌توانند گازوئیل را از داخل چنین محلولی برش بدهند. مشابه کاری که پالایشگاه می‌کند. او ادامه می‌دهد: در ایران گازوئیل ۵۰۰ تومانی داخل روغن سوخته زده می‌شود و آن سوی مرزها که قیمت گازوئیل هشت هزار تومان است، تصفیه انجام می‌شود. این عضو انجمن بازیافت می‌گوید: مخلوط‌کردن روغن سوخته با سوخت سنگین یک سوخت بی‌کیفیت تولید می‌کند؛ اما در عمل جداسازی، با حرارت‌دادن مخلوط روغن و گازوئیل در بشکه و استفاده از دستگاه تقطیر، گازوئیل به دست می‌آید که در خودرو استفاده می‌شود.
او درباره تفاوت قیمت گازوئیل در ایران و آن سوی مرزها بیان می‌کند: اختلاف قیمت بستگی به قیمت جهانی نفت دارد و گاهی بین هشت تا ۱۲ هزار تومان در هر لیتر است. البته دوره‌ای که قیمت نفت منفی شد، دیگر قاچاق به‌صرفه نبود و انجام نمی‌شد.
انتقال روغن سوخته به واحدهای زیرپله‌ای
شجاعی تأکید می‌کند: ما تمام حرف و بحثمان این است که باید واحدهای جمع‌آوری‌کننده روغن سوخته مجوز بگیرند. روغن سوخته طبق قانون جزء پسماندهای ویژه است و حتما باید طبق اصول و استاندارد جمع‌آوری شود. یک قطره روغن سوخته چهار لیتر آب زیرزمینی را می‌تواند آلوده کند. به‌همین‌خاطر به آن پسماند ویژه گفته می‌شود. در‌حالی‌که واحدهای جمع‌آوری‌کننده روغن کارکرده اصلا لازم نیست مجوز داشته باشند و تعویض‌روغنی‌ها این محصول را به هر کسی می‌فروشند.
او اضافه می‌کند: تمام بحث ما این است که اگر وانت باری حامل روغن سوخته بود، باید مجوز داشته باشد و پلیس راه باید از راننده سؤال کند که چرا روغن سوخته یا اسلاج راجابه‌جا می‌کند.
این عضو انجمن بازیافت بیان می‌کند: روغن‌های سوخته اگر قاچاق نشوند، به گرمسار میرود. این شهر مرکز تخلفات در زمینه تصفیه روغن است. اگرچه آنجا حدود ۱۰ تا ۱۵ واحد تصفیه را در سه تا چهار ماه اخیر پلمب کردند، اما تقلب‌ها آنجا انجام می‌شود و روغن غیر‌استاندارد راهی بازار می‌شود.
تعدد واحدهای غیرمجاز، معضلی دیگر
غلامی نجف‌آبادی نیز مانند دیگر عضو اتحادیه بازیافت، واحدهای متعدد غیرمجاز را معضل دیگری برای این حوزه معرفی می‌کند.
او اضافه می‌کند: واحدهای زیادی به‌صورت بدون پروانه به وجود آمده و فعالیت زیرزمینی می‌کنند. واحدهای بازیافت روغن موتور باید در شعاع صد تا ۱۲۰کیلومتری شهرها باشند؛ در‌حالی‌که واحدهای غیرمجاز زیادی در اشتهارد کرج فعالیت می‌کنند که متأسفانه به شهر هم نزدیک هستند. کسی بر اینها نظارت ندارد و سوخت تولیدی در این واحدها استاندارد نیست.
رئیس اتحادیه بازیافت بیان می‌کند: این واحدها در همه ابعاد خوراک می‌گیرند و باعث می‌شوند که واحدهای مجاز دچار کمبود خوراک شوند.
تلاش‌های «شرق» برای دریافت نظر وزارت صمت درباره دلیل صدور مجوز بیش از حد برای واحدهای بازیافت و نحوه نظارت بر واحدهای بدون مجوز بدون پاسخ باقی ماند.
